บ่อสามแสน : บ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์ของจังหวัดกำแพงเพชร

บ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์ของจังหวัดกำแพงเพชร ชาวกำแพงเพชร เรียกว่า “บ่อสามแสน” ตั้งอยู่ใกล้กับสำนักงานอุทยานประวัติศาสตร์กำแพงเพชร โบราณสถานบ่อสามแสนเป็นแหล่งน้ำของวัดอาวาสใหญ่ โดยต้นกำเนิดสันนิษฐานว่าเกิดจากการขุดตัดศิลาแลงลงไปใต้ดิน โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อใช้เป็นแหล่งน้ำเพื่ออุปโภคบริโภคของพระสงฆ์และฆราวาสของวัดอาวาสใหญ่ โดยมีผลพลอยได้ คือ ศิลาแลงจากการขุดบ่อลงไป สามารถนำไปใช้ก่อสร้างเจดีย์ วิหาร กุฏิ สถานที่ตั้งของบ่อสามแสนอยู่บริเวณด้านหน้าของวัดอาวาสใหญ่ทางทิศตะวันออก มีลักษณะสี่เหลี่ยมผืนผ้า ขนาดกว้าง ๙ เมตร ๕๐ เซนติเมตร ยาว ๑๖ เมตร ๕๐ เซนติเมตร มีความลึกประมาณ ๖ เมตร

จากการขุดค้นทางโบราณคดีพบถ้วยชามเครื่องถ้วยจีนสมัยราชวงศ์หมิง ปรากฏตัวอักษรบริเวณส่วนก้นระบุข้อความว่า “ผลิตในรัชศกหลงฉิ้ง” กำหนดอายุพ.ศ. ๒๑๑๐-๒๑๑๖ สมัยพุทธศตวรรษที่ ๒๒ ตรงกับรัชกาลสมเด็จพระมหินทราธิราชถึงรัชกาลสมเด็จพระมหาจักรพรรดิแห่งกรุงศรีอยุธยา ดังนั้นบ่อสามแสนแห่งนี้สร้างขึ้นมาแล้วอย่างน้อย สี่ร้อยปี
ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จประพาสเมืองกำแพงเพชร ในคราวเสด็จประพาสต้นครั้งที่ ๒ พ.ศ. ๒๔๔๙ พระองค์ทรงพระราชนิพนธ์เกี่ยวกับบ่อสามแสนว่า “…วัดนี้ดูบริบูรณ์มากกว่าวัดอื่น ซุ้มประตูใหญ่น้อยก็ยังมี ข้างหน้าวัดมีสระ ๔ เหลี่ยม กว้างยาวลึกประมาณสัก ๕ วา ขุดลงไปในแลงเหมือนอ่างศิลา ไม่มีรอย ก่อเลย มีห้องฝาแลงกั้นสำหรับพระสรงน้ำ คงจะใช้โพงคันชั่ง น้ำในนั้นมีบริบูรณ์ใช้ได้อยู่จนบัดนี้…”
และในปี พ.ศ. ๒๔๕๐ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อครั้งดำรงพระราชอิสริยยศสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิราวุธ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จประพาสเมืองกำแพงเพชรและทรงพระราชนิพนธ์ในหนังสือเที่ยวเมืองพระร่วงว่า “…ที่อาวาสใหญ่นั้นนอกจากองค์พระธาตุและพระเจดีย์บริวาร ยังมีสิ่งหน้าดูอีกอย่างหนึ่ง นอกกำแพงแก้วออกไป มีบ่อน้ำใหญ่อยู่บ่อหนึ่งเป็นรูปสี่เหลี่ยม แต่แรกดูไม่ทราบว่าก่อด้วยอะไร ครั้นพิจารณาดูแล้วจึงได้ความว่าบ่อนั้น หาได้มีสิ่งไรก่อเป็นผนังไม่ ที่แผ่นดินตรงนั้นเป็นแลง ขุดบ่อลงไปในแลง ข้าง ๆ บ่อน้ำพอถูกอากาศก็แข็งเป็นศิลา จึงดูเหมือนก่อเรียบร้อย…”
ปัจจุบันมีการนำน้ำในบ่อสามแสนไปประกอบในพิธีสำคัญ ๆ ได้แก่
– พระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๖ รอบ พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร วันที่ ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๔๒
– พระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร วันที่ ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๐
– พระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ พระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร วันที่ ๕ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๔
และในรัชกาลปัจจุบันได้นำน้ำในบ่อสามแสนไปประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษก พระบาทสมเด็จพระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว วันที่ ๔ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๖๒